Aksamitka, strażniczka zdrowia

Polską nazwę zawdzięcza aksamitnym w dotyku, pełnym słonecznych refleksów kwiatostanom. Bardziej wyszukany jest źródłosłów łacińskiej nazwy rodzaju Tagetes, wywodzącej się od imienia etruskiego bóstwa mądrości Tagesa, który ponoć bywał na bakier z higieną. Faktycznie, specyficzna woń aksamitek (Tagetes L.) powoduje, że wielu ludzi na ich widok kręci nosem, a w niektórych regionach Polski przylgnęło do nich niechlubne miano bździuszków i śmierdziuszków. Inne potocznie używane nazwy to: żaczki, turki, byczki, szarańcza, afrykanki lub… kopciuszki.

Z baśniowym Kopciuszkiem aksamitka ma zaiste wiele wspólnego. Niepozorna, mało wymagająca, przeważnie w cieniu swoich bardziej okazałych kwiatowych sióstr jest traktowana przez część ogrodników po macoszemu.

Liczba gatunków, odmian i mieszańców aksamitek jest bardzo duża. W Meksyku w stanie dzikim rośnie ich ponad 40 gatunków. W naszych ogrodach najczęściej spotykane są: aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta), aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula), aksamitka wąskolistna (Tagetes tenuifolia) i niekiedy aksamitka błyszcząca (Tagetes lucida).

Aksamitki to cenne, bardzo łatwe w uprawie rośliny lecznicze. Prawdziwie egalitarne, dostępne nie tylko dla szczęśliwych posiadaczy ogrodu, ale również i dla tych, którzy dysponują jedynie skrzynką kwiatową. Tym oto cudem, każda/y z nas może w sezonie mieć je na wyciągnięcie ręki i korzystać z ich szczodrobliwości.

Surowcem zielarskim jest sam kwiatostan lub kwitnące ziele aksamitki. Najcenniejsze – świeże, prosto z ogrodu. Podczas suszenia roślina traci sporo ze swoich leczniczych walorów m.in. spada w niej zawartość fitoncydów. Z ziołami jest podobnie jak z warzywami, najlepiej używać świeżych. Przecież, nie często zdarza się, aby ktoś jadł suszoną kapustę lub rzodkiewki.

Aksamitka, dzięki bogatej zawartości fitoncydów, czyli roślinnych antybiotyków działa silnie bakteriobójczo m.in. wobec gronkowców, paciorkowców i pałeczek okrężnicy oraz hamuje rozwój grzybów z rodzaju Candida. Ponadto działa wykrztuśnie, czyli upłynnia zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę śluzową i ułatwia jej usunięcie.
Warto sięgnąć po nią przy zapaleniu zatok, gardła, oskrzeli i płuc oraz przy infekcjach bakteryjnych opornych na antybiotyki. Aksamitka to pierwsza pomoc przy uciążliwych zakażeniach w obrębie układu moczowego, oddechowego czy płciowego. Poleca się ją nawet w leczeniu boreliozy. Ekstrakty ze świeżego ziela działają przeciwpasożytniczo (przywry i obleńce) oraz pierwotniakobójczo.

Aksamitka wywiera silne działanie przeciwzapalne, zarówno w obrębie stawów, jak i mięśni. Działa przeciwdepresyjnie i przeciwlękowo. Posiada właściwości neuroprotekcyjne. Badania potwierdziły, że jej stosowanie zmniejsza ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera czy Parkinsona. Hamuje reakcje autoagresji immunologicznej, co można wykorzystać w leczeniu takich chorób jak toczeń, czy łuszczyca.
Ale to jeszcze nie koniec aksamitkowych dobrodziejstw, które płyną szerokim nurtem niczym wody wielkiej rzeki. Aksamitka działa także żółciopędnie oraz ochronnie na miąższ wątroby stąd jej zastosowanie w leczeniu marskości i stłuszczenia tego narządu. Ma właściwości moczopędne i przeciwreumatyczne. Przyspiesza proces odtruwania organizmu poprzez usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii. Ze względu na jej działanie estrogenne i antyandrogenne można ją stosować w niedoczynności jajników, w okresie przekwitania u kobiet oraz w leczeniu przerostu gruczołu krokowego u mężczyzn.

Kwiaty aksamitki w rozmaitych odcieniach barwy żółtej i pomarańczowej z domieszką ciepłych brązów są jednym z najbogatszych źródeł karotenoidów – związków o działaniu przeciwutleniającym oraz przeciwnowotworowym. Do najistotniejszych spośród tej grupy barwników należy szeroko stosowana w okulistyce luteina. Już w dawce 6 mg/dobę obniża o 57% ryzyko zachorowania na AMD (zwyrodnienie plamki żółtej).

Nalewka z ziela aksamitki

Świeże, kwitnące ziele aksamitki rozdrobnij i zalej spirytusem w proporcji 1:2. Użycie tak mocnego alkoholu jest niezbędne, aby dobrze rozpuściły się karoteny, w tym luteina. Pozostaw na dwa tygodnie w ciemnym miejscu pamiętając o codziennym wstrząsaniu słoikiem. Następnie przecedź i zlej do szczelnie zamykanych butelek.
Pozostały surowiec ponownie zalej alkoholem, tym razem 40% w proporcji 1:2. Pozostaw na kolejne dwa tygodnie. Przefiltruj. Połącz oba wyciągi alkoholowe.
Przy nieżytach układu oddechowego, w chorobach przewlekłych oraz niedostatecznym wydzielaniu żółci zażywaj dwa razy dziennie po 1 łyżeczce (5 ml) rozcieńczonej w niewielkiej ilości wody.
W przypadku depresji, stanów lękowych, przy skurczach mięśni i bólach miesiączkowych dr Henryk Różański zaleca stosować 3 łyżeczki (15 ml) w jednej dawce raz dziennie.

Napar z ziela aksamitki

1 łyżkę świeżego lub suchego, rozdrobnionego surowca zwilż spirytusem, co wspomoże ekstrakcję wodną. Pozostaw na 5 minut. Zalej 1 szklanką wrzącej wody lub mleka. Pozostaw pod przykryciem na pół godziny. Przecedź.
W przypadku przeziębienia, w nieżytach układu oddechowego, przy zakażeniach jelit pij cztery razy dziennie po pół szklanki (100 ml).
W leczeniu stanów depresyjnych oraz lękowych zażywaj dwa razy dziennie po szklance (200 ml).
Napar z aksamitki przygotowany na wodzie zakwaszonej witaminą C (0,5-1%) stosowany do okładów zniweluje worki i cienie pod oczami. Zastosowany do przemywania skóry znacząco zmniejszy przebarwienia.

Aksamitki, obok swoich właściwości leczniczych wykonują w ogrodzie mnóstwo pożytecznej roboty. Substancje wytwarzane przez ich korzenie odstraszają nicienie i innych nieproszonych gości: nornice i krety. Jeśli więc chcesz mieć zdrowy ogród, na jego straży posadź aksamitki. Ich obecność wpływa wzmacniająco i uzdrawiająco nie tylko na inne rośliny, ale i glebę.
Posiane w ogrodzie szczodrą ręką w mig zamienią grządki w pełną kolorów i zapachów enklawę. Bez kaprysów znoszą wszelkie przeprowadzki. Można je przesadzać o dowolnej porze, mając pewność, że bez większych ceregieli zadomowią się w nowym miejscu.

Aksamitki to wielkie zmarzluchy, dotknięte lodowatą ręką mrozu natychmiast giną. Nic w tym dziwnego, bo ich ojczyzną jest gorący Meksyk. Do Europy trafiły w 1573 roku, ale w rodzinnym Meksyku były już na długo przedtem uprawiane przez rdzennych mieszkańców jako rośliny ozdobne. Aztekowie uważali je za rośliny święte, posiadające moc podtrzymywania życia.
Nie mogło ich też zabraknąć w kulturze materialnej polskiej wsi. W święto Matki Boskiej Zielnej układano z nich bukieciki, którymi zdobiono święte obrazy. Suche kwiatki usuwano dopiero na wiosnę, a pozyskane z nich nasiona trafiały prosto do ogrodowej ziemi.

Bibliografia

1. Kowalik E., Kowalska M., Kolorowe Zagrody, Stowarzyszenie Wiejskie „Zielona Przestrzeń”, Grabowo 2013 (pobierz)
2. Różański H., Floroterapia, materiały z kursu Zielarz-Fitoterapeuta w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. S. Pigonia w Krośnie
3. Różański H., Tagetes, czy Artemisia dracunculus – Estragon? Czy w marketach kupujemy prawdziwy Estragon?(dostęp na dzień 22.08.2017)
4. Aksamitka błyszcząca – protekcja wzroku i pierwotniakobójcza (w tym Babesia) roślina (dostęp na dzień 22.08.2017)